DUMAN TAHLİYE SİSTEMLERİ VE PERİYODİK KONTROLLERİ

Yangın dumanı nedir? Canlılara nasıl zarar verir?

Yanma kimyasal bir olaydır ve sonrasında oluşan yangını ise kontrol altına alamadığımız zaman bu durumda kötü sonuçlar beraberinde gelecektir. Yanan her maddenin kimyasal yapısı değişime uğrar ve başka bir madde oluşur. Bir maddenin yanması için sırasıyla katı-sıvı ve sonrasında gaz fazına geçerek termal parçalanmaya uğrar (piroliz) ve sonrasında yangın dumanı oluşur. Yangın sonrası oluşan duman canlılar için zehirli, boğucu ve tahriş edici özelliktedir ve bu yüzden çok tehlikelidir.

Dumanın yapısı yangın çıkan mahalde yanan eşyaların (dolap, evrak, kalem, koltuk, masa, bilgisayar v.b.) içeriğine bağlı olarak farklılık gösterecektir. Oluşan bu gazlar, NH3 (Amonyak), Cl2 (Klor), CO (Karbonmonoksit), H2 S (Hidrojensülfür), SO2 (Kükürtdioksit), HCN (Hidrojensiyanür), CO2 (Karbondioksit) ve benzeri birçok tehlike oluşturan gazdır.

Yapılan araştırmalar dünyadaki yangınlarda yaşanan ölüm olaylarının %80‘i, Türkiye de yaşanan ölüm olaylarının %79‘u, yangın sonrası oluşan zehirli ve boğucu duman yüzünden kaynaklandığını göstermektedir. Yangının yayılması duman ile olmaktadır. Duman oluşan kimyasal olay neticesinde bünyesinde barındırdığı yüksek enerji ile gittiği her yerde uygun koşulları bulduğu anda (O2 ile temas, yanabilecek herhangi bir şey) yangını o bölgeye de sirayet ettirecektir.

Duman canlıların solunum sistemini özellikte etkileyeceği için ölümlere çok hızlı bir şekilde neden olacaktır.

Yangın sonrası oluşan dumanın insanlara ve yapıya zarar vermeden uzaklaştırılması

“Duman kontrolü: Yangın hâlinde duman ve sıcak gazların yapı içindeki hareketini veya yayılımını denetlemek için alınan tedbirleri ifade eder.

Duman tahliyesi: Dumanın yapının dışına kendiliğinden çıkmasını veya mekanik yollarla zorlamalı olarak atılmasını ifade eder.”

Yangın, ortamdaki koşullar uygunsa çok hızlı yayılır. Duman içerisinde, verimsiz yanma sonucu (koyu renkli dumanlar) zehirli ve boğucu gazların içeriği çok fazladır. Eğer bulunduğunuz yerde duman doğal yollarla tahliye edilemiyorsa çok fazla vaktiniz yok demektir. Duman yükselerek tavanı doldur yayılmaya başlar ve sonrasında birikerek tavandan zemine doğru hareket etmeye başlar. Sıcaklık 600°C-800°C civarlarına çok rahatlıkla ulaşır, ortamdaki oksijen hızla tükenir ve tüm bu olumsuzluklar insanın yaşamını sonlandırmaya yetecektir.

Her yapıda yangın esnasında ortamı hızlı ve güvenli terk etmek mümkün olmayabilir. Bu noktada uygun projelendirilmiş ve uygun tesis edilmiş duman tahliye sistemleri ve basınçlandırma sistemleri hayat kurtarır.

Duman tahliye sistemleri en basit anlatımı ile bir fan ve kanal sistemi ile yangın çıkan ortamdan yangın dumanını çekerek ortamdan uzaklaştırmaya yarar. Yüksek katlı binalar ve geniş cepheli yapılarda kaçış yolu güvenliğini sağladığı gibi, yangının yayılmasını çok yüksek oranda engelleyecek ve itfaiye ekiplerine kurtarma ve söndürme faaliyetlerine katkı sağlayacaktır.

Basınçlandırma sistemleri de duman tahliye sistemlerinin ortamdan uzaklaştıramadığı yangın dumanlarının kaçış yollarına ulaşmasını, kaçış merdivenlerine taze hava basmak sureti ile engeller.

Periyodik kontrol ve yasal yükümlülükler Binaların yangından korunması hakkında yönetmelik,

Beşinci bölüm

Periyodik testler, bakım ve denetim

Madde 84- (1) Bu yönetmelikte öngörülen acil aydınlatma, yönlendirme ve yangın algılama ve uyarı sistemleri; bina sahibinin ve yöneticinin veya bunların yazılı olarak sorumluluklarını devrettiği bina yetkilisinin sorumluluğu altında, ilgili standartlarda belirtilen sistemin gerektirdiği periyodik kontrole, teste ve bakıma tabi tutulur.

Altıncı kısım                                                                                                                                                    

Duman kontrol sistemleri Tasarım ilkeleri

Madde 85- (1) Binalarda duman kontrol sistemi olarak yapılan basınçlandırma, havalandırma ve duman tahliye tesisatının; binada bulunanlara zarar vermeyecek, panik çıkmasını önleyecek ve binanın emniyetli bir şekilde boşaltılmasını sağlayacak güvenli bir ortamı oluşturacak şekilde tasarlanması, tesis edilmesi ve çalışır durumda tutulması gerekir.

(2) Kurulması gereken basınçlandırma, havalandırma ve duman tahliye tesisatının yerleştirilmesi ve kullanılacak teçhizatın cinsi ve miktarı, binanın kullanım sınıfına, tehlike sınıfına, binada bulunanların hareket kabiliyetine ve binada bulunan yangın önleme sistemlerinin özelliklerine göre belirlenir.

(3) Her türlü basınçlandırma, havalandırma ve duman tahliye tesisatının, ilgili yönetmeliklere ve standartlara uygun olarak tasarlanması, tesis edilmesi ve işletilmesi gerekir.

(4) Bu yönetmelikte öngörülen her türlü sistemin, cihazın ve ekipmanın, montaj ve işletme süresince performans ve çalışma sürekliliği sağlanacak şekilde kabul testinin yapılması, periyodik kontrol, test ve bakıma tabi tutulması gerekir. Binalarda kurulacak basınçlandırma, havalandırma ve duman tahliye tesisatı da, binanın yangın sorumlusunun gözetiminde test ve bakıma tabi tutulur.

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği,

İş ekipmanının kontrolü

Madde 7 – (1) İşyerinde kullanılan iş ekipmanının kontrolü ile ilgili aşağıdaki hususlara uyulur.

1. İş ekipmanının güvenliğinin kurulma ve montaj şartlarına bağlı olduğu durumlarda, ekipmanın kurulmasından sonra ve ilk defa kullanılmadan önce ve her yer değişikliğinde ekipmanın, periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişiler tarafından kontrolü yapılır, doğru kurulduğu ve güvenli şekilde çalıştığını gösteren belge düzenlenir.

İlgili yönetmeliklerde yapılması gereken periyodik kontrollerle alakalı, duman tahliye ve basınçlandırma sistemlerinin periyodik kontrollerinin yapılmasına dair direkt madde bulunmamaktadır ancak bu konuda hassasiyet gösterilmesi önemlidir.

Periyodik kontroller yapılması neden önemlidir?

Mekanik sistemlerin bakım, işletme ve periyodik kontrollerin tam ve zamanında yapılması, sistemin sürekliliği ve sağlıklı çalışması için şarttır. Güvenlik sistemlerinde ise bu durum çok daha önemlidir. Yangın söndürme, duman tahliye ve basınçlandırma sistemlerinin ne zaman çalışacağı belli olmayacağından her zaman sistemin tetikte olması ve istenildiğinde tasarım kriterlerine göre çalışması asıldır. Bunu sağlamanın yolu planlı bakımlar, testler ve bağımsız kuruluşların yapmış olduğu periyodik kontrollerdir.

Duman tahliye sistemlerinde ve test ve periyodik kontrollerinde karşılaşılan sorunlar:

»Duman tahliye ve basınçlandırma sistemlerinin projelerinin olmaması

»Sistemlerin kanal mesafeleri ve tiplerinin projedeki şekli ile uyumlu olamaması

»Santral ve fan kapasitelerinin proje değerlerinin altında kullanılması.

»Sistemlerin Faal çalışır durumda olmaması.

»Uygun olmayan kanal malzemesi kullanılması ve kanallarda uygun izolasyon malzemeleri kullanılmaması.

»Kanalların birleşim noktalarındaki açıklıklar.

»Kanalların sabitlemelerinin uygun olmaması.

»Santral veya fan egzoz atışlarının uygun yerde konumlandırılmaması.

»Sistemin algılama ve alarm sistemleri ile uyumlu çalışmaması, olarak sıralanabilir.

Kaynaklar

[1] Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, http://www. mevzuat.gov.tr, 2018.

[2] NFPA Statistics, 2015.

[3] İstanbul İtfaiye Müdürlüğü İstatistikleri 2013-2019, İtfaiye Müdürlüğü, İstanbul.