Hidroelektrik Santralları ve Türkiye

2019 Ağustos sonu itibariyle, Türkiye'nin kurulu gücü 90.403,4 MW olup bunun %31,5’i olan hidroelektrik santralların kurulu gücü 28.437,1 MW’tır. Bu santrallar 2018 yılında 59,75 milyar kWh üretmişlerdir ve 300,15 milyar kWh’lik Türkiye toplam enerji üretimi içinde hidroelektrik enerjinin payı %19,9’dur.

Türkiye’de 2018 yılında elektrik üretiminin %37,2’sini kömür, %30’unu doğal gaz, %19,9’unu hidrolik, %0,5’ini petrol, %11,4'ünü yenilenebilir enerji (rüzgâr, güneş, jeotermal) ve %1’ini diğer kaynaklardan karşılanmıştır.

Türkiye’nin HES Potansiyeli

Teorik hidroelektrik enerji potansiyeli, ülkemiz için 433 milyar kWh/yıl mertebesindedir. Teknik yönden değerlendirilebilir hidroelektrik enerji potansiyeli 216 milyar kWh/yıl olarak tahmin edilmektedir. Türkiye ekonomik potansiyeli ise son yıllarda 170 milyar kWh/yıl olarak belirtilmektedir. Bu da yaklaşık 49.275 MW’a tekabül etmekte olup potansiyelin %58’i değerlendirilmiştir. Türkiye hidroelektrik potansiyeli dünya potansiyeli içinde %1 ve Avrupa potansiyeli içinde %15 pay sahibidir.

Hidroelektrik Santral Yapı Ve Ekipmanları

Hidrolik Yapı Elemanları

Bir hidroelektrik santralında su alma ağzı, dolu savak, derivasyon tünelleri, memba ve mansap batardosu, dip savak, kuvvet tünelleri, denge bacası, yükleme havuzu, cebri boru, kapama organları ve santral binası hidrolik yapı elemanlarını oluşturur.

Hidroelektrik Santral Ekipmanları

Santral kaldırma ekipmanları, salyangoz, türbin, jeneratör, kontrol sistemleri, transformatör, şalt sahası ve iletim hatları hidroelektrik santral ekipmanlarını oluşturur.

Türbin

Bir hidroelektrik santralının en önemli ekipmanı türbindir. Türbinler, akışkanın hidrolik enerjisini mekanik enerjiye çeviren makinalardır. Basit olarak bir mil ve mil üzerindeki kanatçıklardan oluşurlar. Kullanılan akışkana göre türbinin yapısı değişmektedir. Genel olarak şu prensiple çalışırlar: Sistemdeki akışkan, türbinin kanatçıklarına çarparak türbin miline hareket verir. Hareket, milin çıkışında mekanik işe dönüşür ve mekanik işten jeneratörler vasıtasıyla elektrik enerjisine dönüşür. Santraldaki düşüye ve su debisine bağlı olarak türbin seçimi yapılır.

Türbin seçimi için, yalnız düşü değerine bakacak olursak;

• H=2-40 m arası düşük düşüde Kaplan tipi türbin,

• H=10-350 m arası orta düşüde Francis tipi türbin,

• H= 50-1300m arası yüksek düşüde ise Pelton tipi türbin uygun olabilir.

Ancak üretici firmalar kendilerine ait abaklarla, yani seçim grafikleri ile seçim yaparlar.

Türkiye’de Hidroelektrik Santrallar

Türkiye’de 28.437,1 MW’lık hidroelektrik santrallarının; 12.772 MW’ı EÜAŞ, 140,4 MW yap işlet devret, 29,8 MW işletme hakkı devri ve 15.494,9 mw’ı serbest üretici şirketler tarafından işletilmektedir. Bu santralların 20.582,4 MW’ı barajlı ve 7.854,7 MW’ı akarsu tipi santrallardır. Hidroelektrik santrallar aşağıdaki Tablo 1’de kurulu güce göre listelenmiştir.

Sonuç

Hidrolik enerji yenilenebilir bir kaynaktır ve temiz enerjidir. Mutlaka desteklenmesi gerekir. Ancak özel sektör tarafından geliştirilen bazı projelerde sorunlar olduğundan toplumsal bir tepki oluşmuştur. Bu projelerin DSİ veya bir denetim kurumu tarafından denetlenmesi gerekir. Yeni HES projelerine ÇED raporları verilirken vatandaşın hakları ve çevreyi tahrip etmemesi gözetilmelidir.

HES'lerde yerli imalat desteklenmelidir. Bunun için büyük imalatçılar dizayn büroları kurmalıdır.

Muzaffer Başaran – Makina Mühendisi
MMO İstanbul Şubesi Enerji Komisyonu Üyesi