Sorumlu Kurumlar Seyrediyor, Otobüs Yangınları Devam Ediyor!

Ülkemizde meydana gelen araç yangınlarına, hava sıcaklığındaki yükselişin de etkisiyle yenileri eklenmeye devam ediyor. Özellikle şehir içi ve şehir dışı yolcu otobüslerinde çıkan yangınlar, ülkemizdeki toplu taşıma araçlarının güvenilirliğini ve yolcuların güvenliğini sorgulamayı gerekli kılıyor. Her yıl basına yansıyan-yansımayan çok sayıda maddi-ölümlü-yaralamalı kazalara yol açan bu husus yetkililerin ilgisizlikleri ve belli bir çevrenin rantları uğruna yıllardır ülkemizin bir gerçeği olmuştur. Bu yangınların yaşanmaması için Odamız defaatle kurumları uyarmış ve bakım süreçlerine, araç muayenesinin nasıl olması gerektiğine ve denetimlere dair çözüm önerileri sunmuştur.

Şu an trafikte olan, 2005 model ve üzeri M2 ve M3 kategorisindeki araçlar -9 yolcu ve üzeri taşıyan şehir içi ve şehir dışı araçlar ile ilk defa Tip Onayı alınarak imal edilecek araçlar- için 01/11/2012 tarihinden itibaren ‘Otomatik Yangın Algılama ve Alarm Sistemleri’ 26.06.2012 tarihli ve 28335 nolu Resmi Gazete’de yayınlanan AİTM Yönetmeliği ile zorunlu hale gelmiştir. Bu durumda, araçta olası bir yangın çıkması halinde yönetmelik gereği kurulmuş olması gereken sistem, yangını algılayıp ikaz ve alarm verecektir. Ancak, yönetmelik alınacak olan önlemlerin nasıl olacağı konusunda detay vermemekte ve denetlememektedir.

Yangın Algılama ve Alarm Sistemlerinin önceden tescil işlemi görmüş 2005 model ve sonrası M2 ve M3 kategorisi araçlarda uygulanması amacıyla “Yangın Algılama ve Alarm Sistemleri İle İlgili Usul ve Esaslar” TSE tarafından oluşturulmuş ve tadilatlar kapsamına alınmıştır.

Ne var ki, yönetmelik hükümlerinin, özellikle önceden tescil işlemi görmüş 2005 model ve sonrası M2 ve M3 kategorisi araçlarda uygulanıp uygulanmadığının takibi ve denetimi, kurum ve kuruluşlar arasındaki koordinasyonsuzluk nedeniyle hiçbir kurum ve kuruluş tarafından yapılmamaktadır. Bu nedenle de işletme veya araç sahipleri yönetmeliğin hükümlerini yerine getirmemektedirler.

Yönetmeliğe tabi olan 2005 model ve üzeri araçların yıllık periyodik trafik muayeneleri esnasında sözünü ettiğimiz yönetmelikle ilgili olarak kontrol yapılmamakta ve bu nedenle söz konusu araçlar Yangın Algılama ve Alarm Sistemi ile donatılmamaktadır. Yalnızca seri tadilat yapılan araçlarda, seri tadilat projesi yapılıp TSE AKM’lerinden onay alınıp uygulanmaktadır. Ancak çoğunlukla verilen onay, gereken sistem anlamında değil; kısmı cihaz anlamındadır. Kısmi uygulama ise sistemi ucube hale getirmekte ve bu nedenle sistemin fonksiyonları tam olarak çalışmamaktadır. Örneğin; sistemin arızalı olup olmadığı, faal olup olmadığı ve test edilebilirliği kontrol paneli olmadığı için düzenli olarak izlenememektedir. Keza üreticilerde de maliyet kaygısıyla, durum benzerlik arz etmektedir.

Otobüs yangınları neden olmaktadır:

·      Yetkin olmayan servislerin, aracın elektrik sisteminde kısa devre ve yangınlara neden olacak tadilatlar yaptığı bilinmektedir.

·      Yetkin olmayan servislerde ağır motor bakımından sonra Yangın Uyarı ve varsa Otomatik Yangın Söndürme Sistemlerinin (OYSS) devre dışı bırakıldığı bilinmektedir.

·      Araçların üzerine takılı olan; Katalitik Konvertör, Dizel Partikül Filtresi (DPF), Dizel Oksidasyon Katalitik Konvertörü (DOC), Seçmeli Katalitik Konvertör (SCR), NOX AdBlue ünitesi ve EGR sistemleri merdiven altı atölyeler tarafından ve/veya kural tanımayan, hiçe sayan özel servisler tarafından donanımsal ve/veya yazılımsal olarak iptal edilmektedir. Özellikle ticari araçlarda yapılan bu iptaller sonucunda aracın DPF, SCR ünitelerinde temizlenerek dışarı atılmayan ve çok kolay alev alabilen emisyon atık maddeleri yangına sebebiyet vermektedir. Ayrıca içindeki atık maddelerin birikiminden dolayı yukarıda saydığımız emisyon donanımlarının etrafa ısı yaymasını engelleyen ısı kalkanlarının yıpranmış ve yenilenmemiş olması da yangın çıkma riskini katlamaktadır. Özellikle Euro 6 araçlarda çok önemli olan “Enjektör Kodlama İşlemi” yapılmamakta ve bunun sonucunda aşırı ısınan yakıt püskürtme sistemi yangın riskine çok açık olmaktadır.

·      Günümüz araçlarında enjektör ve pompa çok yüksek basınçlar altında ve stres altında görev yapmaktadır. Sökülüp takıldıktan sonra sızdırmazlık yapmadığına emin olacak prosedür ile toplanmalı ve detaylı kontrol yapılmalıdır. Ülkemizde yaşanan araç yangınlarının çoğunun altında bu sebep yatmaktadır.

Araçların bakımına dair tespitlerimiz:

·      Araçların onarım ve bakımının araç üreticisinin kurallarına göre yapılması gerekir. Bu arada teknik nedenlerle onarım yapılması yasak olan parçalar onarım yapılmaz ve yenileri ile değiştirilir.

·      Yetkili servisler hizmetlerini Mesleki Mesuliyet sigortası ve zincirleme sorumlulukla yapar.

·      Kendilerini onarım yapılmaması gereken parçaları onarım yapmaya ve aracın üzerinde her türlü değişikliği yapmaya “yetkin” gören merdiven altı tamirciler, aracın tip onayını düşürecek müdahaleler yaparlar. (Kaliper onarımı, ABS/EBS beyni onarımı, kopya ve onaysız yedek parça vs.)

·      Konumuzla ilgili örnek verecek olursak Euro 5 ve Euro 6 araçlarda egzoz emisyonunu yönetmek için kullanılan AdBlue sıvısını kullanmayı gereksiz hale getiren AdBlue Emülatörü gibi aldatıcı cihazları takanlar bir adım daha ötesinde bu araçlara 10 Numara yağ yakıt sistemi takarlar.

·      Araç muayenesi öncesi bu tadilatlar sökülür, sonrasında da tekrar takılır. Bu nedenle bu tamircilere sök-takçı da denir. Fren sisteminde yasadışı tadilat yapıp muayene öncesi söküp sonra takanlar da aynı sök-takçılardır.

Yetersiz teknik denetim ve araç muayeneleri:

·      Türkiye’deki Araç Muayenesi, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından yönetilmektedir. Bu muayene mevzuatın hazırlandığı 2004 yılında AB’de devrede olan 96/96/EC teknik mevzuatına göre “Çabuk, Basit ve Ucuz” olmak zorunda olan ve öyle olan bir muayenedir. 2004 yılından sonra araç muayenesi mevzuatında AB’de iki değişiklik olmuştur: 2009/40/EC ve 2014/45/EC. Türkiye bu mevzuatlara taraf olmamıştır.

·      2009/40/EC mevzuatına göre üye ülkeler isterlerse daha detaylı ek muayeneler yapabilirler. Almanya’daki SP muayenesi gibi ağır ticari araçlara farklı bir organizasyon ile detaylı ve parçaları söküp inceleyerek detaylı bir muayene yapılabilir. Almanya’da otobüslere yılda bir yapılan muayene (HU) dışında 3 adet SP muayenesi yapılmaktadır. Bu şekilde araç güvenliğini ve Tip Onayı etkileyen parçaların (fren balatası, diski, kampanası, kaliperi, körüğü, yakıt sistemi vs.) güvenli ve onaylı olduğu denetlenir.

·      Mevcut tek muayeneyle ağır taşıtlara bu detayda teknik denetim yapmak mümkün değildir, ağır taşıtlar için detaylı ikinci teknik denetim (TGD) olmadığı sürece yetersizdir.

Çözüm önerilerimiz:

Motorlu araçların mevzuatlara göre tasarım ve üretimini gerçekleştiren makina mühendisleri ve onların meslek örgütü Makina Mühendisleri Odası (MMO) olarak bu tür ölümcül “kazaları/trafik cinayetlerini” azaltmak için bazı önerileri belirtmek istiyoruz.

Özellikle belirtmek isteriz ki denetim kamusal bir görevdir. Piyasanın ve kişilerin inisiyatifine bırakılamaz ve gündelik siyasetin parçası olamaz.

Bu tür kazaların ve yaralanma ve ölümlerin önlenmesi için, başta yetkililer ve kurumlar olmak üzere herkesi aklın ve bilimin kurallarını uygulamaya çağırıyoruz:

Araçlara yönelik kamusal denetimin mutlaka yapılması gereklidir. Odamız bu denetimlerin bir parçası olmaya hazırdır. Mutlaka yeni bir mevzuat düzenlemesi yapılmalı;

·      Otobüs yangınları ve trafik kazaları/cinayetlerini önlemek için ağır taşıtlara teknik güvenlik denetimi yapılmalıdır.

·      Öncelikle araçların bakımının yetkin bir şekilde yapılması gerekir. Araçların fren, balata, lastik, ön takım, elektrik sistemi, hidrolik sistemi, motor yağı, soğutma suyu seviyesi vb. konulardaki bakımları mutlaka ve sadece yetkili ve yetkin servislerde yapılmalıdır.

·      Araçların bakımları ancak odalarınca belgelendirilmiş teknik personel eliyle yetkili servislerce yapılmalı ve takip edilebilir olmalıdır, hiçbir şekilde aracın tip onayını bozucu parça değişimi yapılmamalıdır. Ülkemizde bu veya benzer bir uygulama hayata geçirilmediği müddetçe ne yazık ki kazalara “kader” demeye devam edilecek ve yaşamını yitirenlerin sayıları hep fazla olacaktır.

·      Şehir içi/şehir dışı yolcu taşımacılığından sorumlu yerel idareler ve Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı; Odamızın mesleki çalışmalarından, önerilerinden faydalanmalı; otobüs işletme ve bakım süreçlerinin denetlenmesi konusunda Odamızla işbirliği halinde olmalıdır.

·      Türkiye genelinde AdBlue Emülatörü ithali, üretimi, satışı, montajı ve kullanımı önlenmelidir.

·      10 Numara yağ satışı ve ticari araçlarda kullanımı önlenmelidir.

·      AdBlue Emülatörü takan, yakıt sistemini 10 Numara yağa göre değiştiren, EGR, DPF, SCR gibi sistemleri tadil ve/veya iptal eden merdiven altı atölyeler kapatılmalıdır.

·      Otomatik Yangın Söndürme Sistemi (OYSS)’nin geriye dönük takma zorunluluğu Karayolu Trafik Yönetmeliği 1 Sayılı Cetvel (Araçlarda Bulundurulması Gereken Teçhizat ile Bunların Niteliklerini Gösteren Cetvel) içinde yayınlanmalıdır.

·      TÜVTÜRK araç muayenesi Yangın Algılama/Uyarı ve OYSS’nin takılı olduğunun belgelerini görmeden otobüs muayenesi yapmamalı, bu sistemlerin olmaması Ağır Kusur (AK) olmalıdır.

·      Toplu taşıma araçları için araç muayenesi acilen AB seviyesine çıkarılmalı ve ek teknik denetim getirilmelidir.

·      OYSS’nin ve Yangın Algılama/Uyarı sisteminin düzgün çalıştığı üreticisinde veya servisinde ISO/IEC 17020 sertifikalı Odamız üyesi mühendislerin gözetiminde 3 ayda bir yapacağı ek teknik denetimle (TGD) güvence altına alınmalıdır.

·      Otobüslerde Haziran 2012’den sonra zorunlu olan “Yangın Algılama Sistemi” denetimi yapılmalı ve bu Araç Muayenesi kapsamına alınamıyorsa SP gibi ayrı bir teknik denetim (TGD) zorunluluğu getirilmelidir.

·       Bu ek denetim Odamızın “Filo Mühendisliği” projesi kapsamında devreye alınabilir.

Her geçen gün nüfusun artmasıyla trafiğe çıkan araç ve toplu ulaşımı kullanan kişi sayısı da artmaktadır. Bu durum İstanbul kent içi ulaşımının da öncelikli olarak halkın can ve mal güvenliğini esas alan bir anlayışla planlamasını daha da önemli bir hale getirmiştir. Bu planlamaların oluşturulma sürecinde meslek odalarının, üniversitelerin ve sivil toplumun görüşlerinin değerlendirilmesi, kent içi ulaşım projelerinin bilimsel temellere dayandırılarak sürdürülmesi açısından son derece önemlidir.

Kamu yararı gözeten ve parasız, güvenli ulaşım hakkı için yıllardır mücadele eden MMO İstanbul Şubesi olarak; insan hayatını hiçe sayan düzensiz ve denetlenemez anlayışa son verilmesi için ilgili kurum yetkililerini bir kez daha uyarıyor, ulaşım sorunlarının çözümü için yeterli bilgiye sahip olan meslek odalarına kulak vermeye davet ediyoruz.

Odamız kamusal denetim alanında yapılacak her türlü düzenlemeye katkı vermeye ve üzerine düşen her görevi yerine getirmeye hazırdır.

Makina Mühendisleri Odası

İstanbul Şubesi Yönetim Kurulu